Vi chất dinh dưỡng bao gồm nhóm vitamin (A, B, C, D, E...) và nhóm các nguyên tố khoáng (canxi, photpho, sắt, kẽm, iốt, selen, đồng...). Vi chất dinh dưỡng là những chất mà cơ thể con người chỉ cần một lượng rất nhỏ nhưng nếu thiếu sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe. Vi chất tham gia vào hầu hết các hoạt động bên trong cơ thể như xây dựng tế bào, mô; hoạt động hô hấp, chuyển hóa, bài tiết của tế bào; xây dựng hệ thống miễn dịch… Đặc biệt, với trẻ nhỏ, vi chất đóng vai trò rất quan trọng giúp trẻ phát triển toàn diện về thể chất và trí tuệ.
Vi chất dinh dưỡng bao gồm các Vitamin tan trong nước (B, C); Vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) và các chất khoáng như kẽm, sắt, I-ốt… Ở mỗi độ tuổi, trẻ sẽ có nhu cầu vi chất dinh dưỡng từng loại khác nhau. Khi cơ thể không được cung cấp đủ hàm lượng cần thiết, trẻ sẽ bị thiếu vi chất dinh dưỡng.
1.Vai trò của vi chất dinh dưỡng
Vi chất dinh dưỡng có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ em, đặc biệt là chiều cao. Trẻ em được cung cấp đủ vi chất dinh dưỡng thì mới khỏe mạnh, phát triển chiều cao và trí tuệ tốt.
Các Vitamin và khoáng chất tham gia trực tiếp vào quá trình hình thành, duy trì hoạt động của những bộ phận trong cơ thể. Đồng thời, giúp tăng cường miễn dịch, nâng cao sức đề kháng để ngăn chặn những tác nhân gây bệnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm khuẩn. Vi chất dinh dưỡng còn góp phần chống oxy hóa, làm chậm quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể và phục hồi các tế bào, mô bị tổn thương; tạo các hormone, tham gia quá trình chuyển hóa, bài tiết… Tất cả các yếu tố này sẽ tác động trực tiếp đến sức khỏe và ảnh hưởng lâu dài tới sự tăng trưởng của trẻ. Trẻ được cung cấp đủ vi chất dinh dưỡng sẽ có được tiền đề tốt nhất để bảo vệ sức khỏe và phát triển tầm vóc cũng như trí thông minh sau này.
2. Hậu quả của thiếu vi chất dinh dưỡng
Thiếu vi chất dinh dưỡng ảnh hưởng bất lợi đến sự phát triển cả về thể chất và trí tuệ của trẻ. Ảnh hưởng đến sức khỏe và năng xuất học tập, nặng có thể tử vong. Thông thường, khi trẻ đã có biểu hiện suy dinh dưỡng, biếng ăn, hay quấy khóc, thấp còi, mọc răng chậm, da xanh xao… thì cha mẹ mới đưa con đi khám. Lúc này, việc cải thiện gặp nhiều khó khăn và những ảnh hưởng lâu dài không thể khắc phục được.
Tùy theo từng loại vi chất dinh dưỡng bị thiếu mà ảnh hưởng của nó tới sức khỏe trẻ em cũng khác nhau. Cụ thể:
.png?w=1130 "Nhấn vào ảnh để phóng to")
– Vitamin A: vitamin A là thành phần bảo vệ các biểu mô giác mạc, niêm mạc và da. Trẻ bị thiếu vitamin thường chậm lớn, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn như tiêu chảy, viêm đường hô hấp, sởi… Đáng lo ngại hơn là trẻ thiếu vitamin A nặng gây nên các tổn thương ở mắt: bị quáng gà, khô mắt, nếu không điều trị kịp thời có thể mù vĩnh viễn.
– Vitamin C: Khi bị thiếu vitamin C trẻ sẽ chậm liền vết thương, xuất hiện một số triệu chứng như hay chảy máu răng, sưng nướu, hay ốm vặt…
– Vitamin D và Canxi: canxi chiếm tới 99% trong việc cấu tạo xương và răng, là thành phần cần thiết cho giai đoạn phát triển chiều cao và thể chất của trẻ. Trẻ thiếu vitamin D và canxi dễ bị còi xương, mọc răng chậm, ngủ không ngon giấc…
– Vitamin B: Các vitamin nhóm B đóng vai trò quan trọng giúp chuyển hóa năng lượng, hỗ trợ hệ thần kinh khỏe mạnh. Trẻ thiếu vitamin B dễ bị phù, rối loạn tiêu hóa, biếng ăn, ít khi vui vẻ…
– Sắt: Sắt là thành phần quan trọng của huyết sắc tố, tham gia cấu tạo hồng cầu và vận chuyển oxy. Thiếu sắt gây nên thiếu máu ở trẻ. Trẻ xanh xao, niêm mạc môi, lưỡi, mắt nhợt nhạt, chậm phát triển chiều cao và cân nặng. Trẻ kém hoạt bát, thiếu tập trung, kết quả học tập thấp và hay buồn ngủ. Thiếu vi chất sắt nặng, trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn như nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiêu hóa…
– Kẽm: Một vi chất dinh dưỡng không thể không nhắc tới đối với cơ thể của trẻ chính là kẽm. Kẽm có vai trò quan trọng đối với việc tăng cường hệ miễn dịch, chuyển hóa năng lượng. Thiếu hụt kẽm khiến trẻ thiếu hụt các enzyme tiêu hóa, chán ăn, ăn không ngon, khó tiêu. Trẻ suy giảm hệ miễn dịch, dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn hô hấp, suy dinh dưỡng, chậm phát triển tâm thần vận động, chậm phát triển chiều cao và chậm dậy thì.
– I- ốt: I-ốt là vi chất dinh dưỡng cần thiết trong việc tổng hợp hormon tuyến giáp, duy trì thân nhiệt, tham gia các quá trình biệt hóa của não và hệ thần kinh của trẻ trong thời kỳ bào thai. Thiếu I-ốt trẻ chậm phát triển cả về thể lực và trí tuệ, giảm trí thông minh, giảm trí nhớ, chỉ số IQ giảm 10-15 điểm. Trẻ học kém và thậm chí là đần độn.
3. Các nguồn cung cấp vi chất dinh dưỡng
Có 3 giải pháp chính để phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng: Giải pháp ngắn hạn (bổ sung vi chất dinh dưỡng như uống vitamin A, viên sắt, dầu iốt…); giải pháp trung hạn (tăng cường vi chất vào thực phẩm); giải pháp dài hạn (đa dạng hóa bữa ăn, cải thiện toàn diện chất lượng bữa ăn của người dân).
Vi chất dinh dưỡng từ nguồn tổng hợp: bổ sung vi chất được coi là giải pháp ngắn hạn, khi mà tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng còn phổ biến hoặc trầm trọng, các vi chất dinh dưỡng được tổng hợp thành các chế phẩm để sử dụng bổ sung trực tiếp, như viên nang vitamin A liều cao để phòng chống thiếu vitamin A, điều trị khô mắt; viên sắt phòng chống thiếu máu dinh dưỡng; dầu iốt để điều trị thiếu iốt, bướu cổ…
Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm có nghĩa là cho một loại vi chất nhất định hoặc một số loại vi chất vào trong một loại thực phẩm nào đó mà được nhiều người sử dụng nhất, tiêu thụ thường xuyên và thuận tiện. Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm giúp dự phòng thiếu vi chất dinh dưỡng thông qua bữa ăn hàng ngày.
Tăng cường vi chất dinh dưỡng vào thực phẩm là biện pháp đơn giản, có hiệu quả và dễ đạt độ bao phủ cao và có tính bền vững để cung cấp vi chất dinh dưỡng trong bữa ăn hàng ngày nếu tình trạng thiếu hụt dinh dưỡng là phổ biến trong cộng đồng.
Phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng, chủ động và an toàn nhất là thông qua nguồn thực phẩm để bổ sung vitamin và các khoáng chất trong từng bữa ăn, các nhà dinh dưỡng đã khuyến cáo bữa ăn cần đa dạng, phối hợp nhiều loại từ 4 nhóm thực phẩm và thường xuyên thay đổi ngay từ khi trẻ nhỏ mới bắt đầu ăn bổ sung (ăn dặm). Khuyến khích các bà mẹ cho con bú ngay sau sinh để trẻ bú được sữa non vì trong sữa non, hàm lượng vitamin A cao, giúp trẻ khỏe, tăng sức đề kháng và chống được bệnh. Trẻ nhỏ cần được bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu vì sữa mẹ là nguồn thực phẩm tự nhiên có đủ vi chất dinh dưỡng, đáp ứng được nhu cầu của trẻ. Hiện nay, để phòng chống thiếu vi chất dinh dưỡng, các bà mẹ cũng nên biết và cần lựa chọn các loại thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng như bánh qui bổ sung canxi, sắt, đường bổ sung vitamin A, bột ăn dặm bổ sung vitamin và khoáng chất...
Căn cứ vào nguồn gốc thực phẩm, ta có thể chia ra 2 làm loại là thực phẩm có nguồn gốc thực vật và thực phẩm có nguồn gốc động vật.
Nguồn động vật: Vitamin A có nhiều trong các loại gan động vật, lòng đỏ trứng, các loại thịt có màu đỏ có nhiều chất sắt, trong 100 gam thịt gà có 120 mcg vitamin A; trong 100 gam gan lợn có 6000 mcg vitamiA; trong 100 gam cá trê có 93 mcg vitamin A; trong 100 gam lòng đỏ trứng gà có 960 mcg vitamin A…). Thức ăn nhiều kẽm là tôm đồng, lươn, hàu, sò, gan lợn, sữa, thịt bò, lòng đỏ trứng, cá… Với trẻ nhũ nhi, để có đủ kẽm, nên cố gắng cho bú sữa mẹ vì kẽm trong sữa mẹ dễ hấp thu hơn nhiều so với sữa bò.
Nguồn thực vật: Beta-caroten (tiền chất của Vitamin A) có nhiều trong rau, quả có màu vàng, đỏ (như cà rốt, cà chua, bí đỏ, cam, xoài, đu đủ, dưa hấu…) và các loại rau có lá xanh sẫm (như rau muống, rau ngót, cải bó xôi, xúp lơ xanh…), trong các loại rau màu xanh sẫm này còn có nhiều chất sắt và vitamin C. Hàm lượng vitamin C cao này sẽ giúp cho việc hấp thu sắt tốt hơn. Các loại quả khác giàu vitamin C giúp nâng cao sức đề kháng và cung cấp nước cho trẻ như bưởi, táo, lê… đậu nành, các hạt có dầu (hạnh nhân, hạt điều, lạc...), đậu xanh nảy mầm cũng nhiều kẽm và dễ hấp thu.
Để bổ sung vi chất dinh dưỡng đầy đủ và đúng cách cho trẻ:
Nên cho trẻ ăn đa dạng các loại thực phẩm trong bữa ăn hàng ngày. Chú ý những vi chất quan trọng cho trẻ: vitamin A, vitamin D, vitamin C, vitamin nhóm B, canxi, sắt, đặc biệt là kẽm.
Chọn thực phẩm tươi ngon, không chế biến thức ăn quá kỹ sẽ làm mất vitamin và khoáng chất trong thực phẩm. Bổ sung bữa ăn phụ cho trẻ qua những loại hoa quả hay bánh giàu vi chất và kẽm giúp bổ sung vi chất dinh dưỡng tốt nhất cho trẻ.